ĐỌC "ĐỀN EM" CỦA HOA NHÃ MY

"Ứ ừ…em bắt đền anh

Bỗng dưng thao thức đêm thành trắng đêm

Dỗ bao kỷ niệm êm đềm

Về ru cái ngủ mà đêm vẫn ngày"

Đền em cả cuộc tình này

Bao giờ trả hết, trắng tay anh về

Đền em tất cả si mê

Cuốc nương, gieo một lời thề nhã my (*)

Đền em khúc hát Trương Chi

Cả kho cổ tích chi chi chành chành

Ba hồn bảy vía đời anh

Cộng rừng hoa đẹp như tranh… xin đền

Ầu ơ! Em hãy ngủ yên

Thiên thần bé nhỏ dịu hiền… ầu ơ!

Bồng bênh ta bay trong mơ…

           Tôi đã đọc đi đọc lại nhiều lần bài thơ này để rồi khi nhắm mắt lại thì bài thơ vẫn còn ám ảnh tôi mãi. Không biết tác giả làm gì để người yêu giận mà phải đền em. Khổ thơ đầu, tác giả hóa thân làm người yêu của mình để làm cái cớ dành toàn bộ phần chủ yếu của bài thơ nói lên tình yêu của mình đối với người con gái nọ, cái cớ để mà “Đền em”.

Mở đầu bài thơ là “ứ ừ…” rất nhõng nhẽo dễ thương của cô gái: 

Ứ ừ…em bắt đền anh

Bỗng dưng thao thức đêm thành trắng đêm

Có phải tại anh mà làm em “thao thức đêm thành trắng đêm?”. Mà sao “bỗng dưng” lại thế chứ? Tiếp đó là: 

Dỗ bao kỷ niệm êm đềm

Về ru cái ngủ mà đêm vẫn ngày

Cố công ru giấc ngủ bao nhiêu thì trăn trở lại nhiều bấy nhiêu. Hình ảnh không ngủ được, hết lăn lộn bên này lại trăn trở bên kia được tác giả miêu tả rất độc đáo “đêm thành trắng đêm” Người ta thường dùng hình ảnh của đêm “đêm đen” để chỉ cái tĩnh mịch yên ắng của đêm, lúc mọi người đã ngủ say. Còn “đêm trắng” hay “trắng đêm” là chỉ cái dài lê thê của đêm, nhất là những đêm mất ngủ. Đêm ngủ ngày thức, nhưng với tác giả thì“đêm vẫn ngày”nghĩa là mắt cứ chong chong thức, đêm như ngày. Ta chú ý động từ “dỗ” mà tác giả dùng thay người con gái. “Dỗ bao kỷ niệm êm đềm”, sao không là gọi, là rủ mà lại là dỗ. Cái hay chính là ở chỗ này. Phải chăng kỷ niệm ngọt ngào êm ái với người yêu cứ ào ạt hiện về, tranh nhau hiện về, cái nọ gọi cái kia hiện về nên cô gái phải dỗ dành từng kỷ niệm một “hãy từ từ, hãy bình tĩnh để ta tìm tới người yêu cho”. Dỗ dành mà. Đừng nôn nóng nhé.

Lại nữa, câu tám dưới tác giả dùng “ru cái ngủ”. Sao không ru giấc ngủ mà lại ru cái ngủ. Đây là sự khéo léo của tác giả, chất dân ca, ca dao đã ngấm vào câu thơ này. “Cái ngủ mày ngủ cho ngoan”. “Cái cò, cái vạc, cái nông”… Ta đã chẳng từng hơn một lần nghe bà, nghe mẹ ru ta thưở nhỏ là gì. “Cái” mới hay chứ “giấc” thì bình thường quá.

          Từ khổ thứ hai cho đến hết toàn bài là điều tác giả muốn nói. 

Đền em cả cuộc tình này

Bao giờ trả hết, trắng tay anh về

Đền cho em hết cả cuộc tình này đồng nghĩa với cả đời anh cho em hết, bao giờ không còn gì nữa thì thôi. Trắng tay là sạch sành sanh, không còn bất cứ thứ gì. Đền em cho đến khi trắng tay nói lên nỗi lòng của tác giả, tình yêu của tác giả dâng cao không chỉ dừng lại ở việc bắt đền cho em mà là một tình cảm mãnh liệt của mình đối với người yêu.

Đền em tất cả si mê

Cuốc nương, gieo một lời thề nhã my

Hai câu thơ này nói lên tình yêu thương chân thành đến độ si mê của tác giả. Không trách gì tác giả yêu đến độ si mê nên đền em tất cả những gì mình có. Tình yêu đôi khi làm cho con người trở nên mụ mẫm, nhưng cái mụ mẫm si mê của tác giả thật đáng trân trọng. Có lẽ vì quá si mê nên tác giả bỏ hết công sức, không quản ngại khó khăn mà cuốc nương, gieo một lời thề nhã my. Không thể nào biết được hai người yêu nhau đã thề hẹn những gì mà tác giả viết lời thề nhã my. Nghe có vẻ lạ. Đúng là khi thực yêu nhau người ta thường có những mật mã, những ám hiệu riêng, những biệt danh mà những người yêu nhau thường đặt và gọi nhau rất yêu. Phải chăng tác giả và người yêu cũng có những cái riêng đó nên đặt tên cho lời thề của họ là lời thề nhã my để tạo sự khác biệt không lẫn vào đâu được?

Đền em những cái riêng, những cái thuộc sở hữu của mình vẫn chưa đủ, tác giả lấy cả những cái chung, cái không thuộc của riêng mình mà đền cho người yêu, đền tất tần tật. 

Đền em khúc hát Trương Chi

Cả kho cổ tích chi chi chành chành

Chúng ta có thể thông cảm cho những đôi lứa yêu nhau. Họ thường nghĩ thế gian này là của riêng mình. Như Hàn Mạc Tử cũng đã từng “xí” trăng của riêng mình và có thể ngang nhiên rao bán đó thôi. Chính tình yêu mãnh liệt khiến tác giả trở thành người rất “tham lam”. Sự tham lam trong tình cảm của tác giả thật dễ thương, ôm cả khúc hát Trương Chi, cả kho cổ tích mà đền cho em.

Ba hồn bảy vía đời anh

Cộng rừng hoa đẹp như tranh… xin đền

Yêu đến “thất điên bát đảo”, yêu đến không còn hồn vía, nói lên tình yêu tột cùng của mình. Không còn có thể nói lên điều gì nữa khi tác giả lấy hết hồn vía mà bắt đền cho người yêu. Thế mà vẫn chưa đủ. Có lẽ sợ nàng còn “ứ ừ…” giận nên cộng rừng hoa đẹp như tranh  mà đền.

Rồi không biết nàng có hết giận chưa, hay vẫn còn giận mà thao thức trắng đêm như mình nên tác giả ru

Ầu ơ! Em hãy ngủ yên

Thiên thần bé nhỏ dịu hiền… ầu ơ!

Rất tâm lý, tác giả biết được khi yêu nhau, giận nhau thì làm sao mà ngủ yên cho được. Nhưng ở đây hoàn toàn không phải họ giận hờn nhau mà cái chủ yếu của nó là họ yêu nhau, nhớ nhau quá nên hình ảnh của nhau cứ hiện về làm họ không ngủ được. Thế nên cô gái mới nhõng nhẽo “Ứ ừ em bắt đền anh/ Bỗng dưng thao thức đêm thành trắng đêm”. Phải, giá không gặp anh thì em đâu đến nỗi thế. Vì vậy,  tác giả đã dành 2 khổ lục bát 8 câu để “đền em” đủ thứ, đền cả cuộc đời tác giả, dường như vẫn chưa yên tâm, tác giả còn cộng thêm “cả một rừng hoa đẹp như tranh” nữa. Đền yên trí thế rồi, tác giả mới ru thiên thần bé nhỏ của mình. Ta hãy tưởng tượng hình ảnh người con gái hiền ngoan tựa đầu vào tác giả, còn tác giả quạt mát cho người yêu và cất giọng ru bài Đền em này mà xem, lãng mạn lắm, yên bình lắm. Thiết nghĩ, tác giả không chỉ ru em bằng câu thơ, bài thơ mà còn ru bằng cả cuộc đời của mình nữa kia.

Bài thơ kết thúc bằng một câu lơ lửng bay bay toàn thanh bằng, thanh không.

Bồng bênh ta bay trong mơ…

Lục bát mà kết ở câu lục chứng tỏ lời ru còn chông chênh lắm. Ru này là ru thức chứ không phải ru ngủ. Ru để mà “bồng bênh ta bay trong mơ”. Trong âm nhạc, nhiều ca khúc cũng kết ở “âm át” (bậc 5) chứ không kết ở “âm chủ” cũng là ở cái ý đó. Kết chưa trọn, kết mở, kết còn hứa hẹn nhiều điều nữa. Bài thơ này cũng thế, kết thúc lửng lơ bằng câu sáu làm cho người đọc có cảm giác hụt hẫng chơi vơi như đang bay lên bồng bềnh cùng giấc mơ của hai kẻ yêu nhau.

Với mười lăm câu lục bát rất chỉn chu niêm vần, không gò bó, rất phóng khoáng, bay bổng và độc đáo tác giả đã nói được tình yêu của mình với người yêu. Một bài thơ tình đặc sắc, ám ảnh với người đọc. Phải có một tình yêu đẹp mới viết được như thế. Cô gái nào được tác giả viết tặng bài thơ này thì thật hạnh phúc. 

12.08.2011

Thanh Nhã