RỪNG TỪ LÁY TRONG "KHÚC ĐỒNG DAO" - NHỮNG CÁNH THƠ BAY NHẤP NHÁY

(Nhân đọc tập thơ Khúc đồng dao của Đỗ Xuân Thu)

                                       THANH NHÃ

                                                                   

Lần đầu tâm sự với Xuân Thu tại lớp bồi dưỡng viết văn Nguyễn Du khoá V tổ chức tại thành phố Plei ku (Gia Lai), tôi được biết quê anh ở Phú Thọ cách Pleiku hơn ngàn cây số. Anh cười bảo: Anh không làm nghề gì cả, “chỉ lêu lỏng và viết vài bài thơ chơi thôi”. Trong bụng tôi nhủ thầm: “Xí…, vậy mà cũng bày đặt bon chen, đi ngồi học viết văn trường Nguyễn Du…”.

Chưa kịp nghĩ thêm điều gì thì có anh bạn khác đến kéo tay anh ta, xếch anh đứng dậy: “Tổng biên tập, cho phép em chụp một pô hình lưu niệm nha!”. Hắn vừa đi theo người đó lên bục chụp hình vừa ngoái lại nhìn tôi, khoác tay: “Xin lỗi nhé!”. Đôi mắt ngái ngủ của tôi chợt sáng lên vì nhận ra anh chính là cái người dám cả gan "tung câu lục bát lên giời" đây. Bài thơ  tôi thuộc khi chưa biết mặt mũi tác giả ra sao, chỉ biết chủ nhân bài thơ là tổng biên tập Văn nghệ Đất Tổ (Phú Thọ).

Tung câu sáu, tám lên giời
Triền đê nổi gió rối bời cỏ may
Trắc, bằng xoay tít mù xoay
Chữ tơi tả chữ, vần đay đảy vần

Ngước lên trên đỉnh Phù Vân    
Thấy làn mây trắng khỏa thân nõn nà
Tứ thơ bất chợt bung ra
Về đây lục bát cùng ta lên giời...”

(Lục bát lên giời)

 

Tác giả thơ và tác giả bài viết

            Biết tôi là người rất yêu thơ, anh tặng “Khúc đồng dao” do nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành năm 2008. Tôi nhanh chóng lật từng trang, vừa đọc vừa cố tình tìm kiếm xem anh bỏ bao nhiêu "bùa" trong thơ. Vì trong lúc tập huấn viết văn tôi và bạn thơ Lê Vi Thủy tình cờ đọc và tranh luận những câu thơ có bùa của anh. Cô ấy đã chép sang nhà blog của mình với dòng giới thiệu thật gọn lỏn: “Đây là bài thơ "cọp" từ biệt thự thơ Đỗ Xuân Thu.”.

“Trót ăn thuốc lú, bùa mê/ Cả tin cả những lời thề gió bay/ Hồn nhiên mơ giữa ban ngày/ Ngờ đâu mưa nắng đổi thay nát nhàu”. Để rồi cuối cùng: “Khư khư ôm khối tình câm/ Nhặt gom kỷ niệm âm thầm mà thơ...” (Khối tình câm).

Đọc bài thơ đầu tiên trong Khúc đồng dao, bài "Lục bát cầu may", tôi bắt gặp hai từ láy: “quẩn quanh” và “chơi vơi”. Với hai bài thơ và một khổ thơ đầu để giới thiệu tập thơ mà có tới mười sáu từ láy không trùng nhau “ngu ngơ, bồng bông, đong đưa, ngọt ngào, lao đao, lang thang, chuồn chuồn, vật vã, lập bập, xào xạc, khẳng khiu, ngơ ngác, dằng dặc, khắc khoải”.  Như bị hút hồn, tôi vội đọc tiếp bài thứ hai, chú ý kỹ hơn và lấy làm lạ với mỗi bài thơ đều có nhiều từ láy mà tác giả sử dụng rất độc đáo. Rồi tôi lật trở lại trang đầu tiên: với những dòng đề tựa bằng chính bút tích của tác giả: “Tôi làm thơ chỉ cho em/ Mà không dám gửi chỉ đem dán diều/ Quẩn quanh chỉ một vần yêu/ Tôi đem thả hết vào chiều… chơi vơi…” (Ngẫu hứng vào hạ). Thế là tôi làm một cuộc “tìm kiếm” và “thống kê” từ láy trong thơ Đỗ Xuân Thu thay vì tìm các câu thơ có bùa mà tôi đã có ý định.

Theo Từ điển từ láy tiếng Việt: “Mỗi từ láy chứa đựng trong mình một sự kiện rất tinh tế và sinh động về cảm thụ chủ quan, về cách đánh giá và thái độ của người nói trước sự vật và hiện tượng của đời sống xã hội”, nó là “phương tiện tạo hình đắc lực của văn học nghệ thuật, đặc biệt là của thơ ca”. Quả vậy, mỗi từ láy trong Khúc đồng dao được tác giả trang trí rất lung linh, sinh động và chứa đựng trong ấy nhiều tình cảm.

“Chợt nghe thấy tiếng lòng reo/ Mắt say sóng sánh lời yêu ngập ngừng/ Bao năm rồi dửng dừng dưng/ Bỗng nghe nhịp sống tưng bừng tim tôi” (Gặp em ngay trước cổng trời).

Tác giả dùng từ láy tượng hình và tượng thanh trong hai câu thơ sau thật đặc sắc để nói lên nỗi buồn của mình trước phong cảnh thiên nhiên hữu tình: “Mơn man gió núi thầm thì/ Ngẩn ngơ tôi… với li ti sợi buồn” (Hoa núi).

Từ láy tượng hình trong hai câu thơ sau cho thấy tác giả đã đẩy hình ảnh cần miêu tả lên đến cùng: “Nón mê te tướp gió bay/ Chân run, chiếc gậy ăn mày xẩm xơ” (Người mẹ ăn mày).

Những hình ảnh nông thôn gần gũi như: mục đồng, chim sáo, cây lúa và lão nông được tác giả sử dụng từ láy để miêu tả một cách độc đáo: “Mục đồng đuổi bắt hả hê/ Ríu ran chim sáo, ngô nghê nghé cười/ Lão nông chống cuốc nhìn trời/ Tứ thơ vụt hiện bời bời lúa lên” (Điệu đà tháng giêng).

Các từ láy “mơn man, ngơ ngác, chúm chím” tác giả đưa vào thơ để tả cây gạo đầu làng nhà mình đang đâm chồi nảy lộc trong bài thơ “Tháng hai”, làm ta liên tưởng đến một cô gái trẻ, vẻ mặt ngây thơ có đôi môi chúm chím. “Cây gạo đầu làng vẫn giữ lửa cho nhau/ Cái gió đương thì mơn man mầm lộc biếc/ Để chồi non hé mắt nhìn ngơ ngác/ Bông gạo đầu mùa chúm chím cặp môi xinh”.

Từ “đỏng đảnh” thường dùng để diễn tả tính cách của phái nữ và chỉ một “đỏng đảnh” thôi cũng làm ta liên tưởng đến các từ láy khác như “nhí nhảnh, xảnh xẹ, xí xọn”. Tác giả sử dụng từ láy này để nói đến thời tiết tháng ba trong bài “Tháng ba” một cách tinh tế, vì với tác giả, thời tiết tháng ba như cô nàng đỏng đảnh: “Tháng ba đỏng đảnh quá chừng/ Khi se sắt rét, lúc bừng nắng lên”. “Tháng ba là tháng đòng đưa/Bấc nồm dan díu, nắng mưa dùng dằng” (Tháng ba). Các từ láy “ngúng nguẩy” và “hây hây” cũng được tác giả sử dụng trong bài thơ này để nói về tháng ba..

Để diễn tả tính tình nhân vật tôi chất phác, thật thà, nhưng rất đa tình trong bài thơ “Đa tình”, tác giả dùng từ láy rất gần gũi: “Sinh ra đã tính khù khì/ Ngu ngơ đến nỗi nhiều khi nực cười” (Đa tình).

Tác giả cũng quằn quại, quắt quay với nỗi nhớ người yêu bằng ba từ láy trong hai câu thơ sau làm cho người đọc cảm thấy ý của tác giả dâng cao mãnh liệt: “Tưởng rằng ngày tháng nguôi ngoai/Lại day dứt phút, lại gai góc giờ…” (Mười ngày xa em).

Những từ láy nghe có vẻ ngược nghĩa nhau, nhưng tác giả sử dụng vào trong cùng một câu thơ, làm cho ta có cảm giác như chúng hợp sức với nhau làm tăng lên sức biểu đạt: “Anh lặng lẽ - kẻ si tình thế kỷ/Yêu âm thầm, dữ dội một em thôi” (Tình si). Và, cũng trong bài thơ này, bài thơ chỉ có bốn câu, nhưng tác giả sử dụng đến bốn từ láy để diễn tả sự si mê của mình: “Em lộng lẫy, anh nguyện làm nô lệ/ Mãi mãi theo em trọn kiếp người”.

Trong “Em mang mùa thu đi đâu?” nhiều hình ảnh thiên nhiên hiển hiện trong các từ láy mà tác giả sử dụng để miêu tả rất tài tình: “Tôi nhặt từng chiếc lá rơi/ Những mảnh thư tình xào xạc/ Khẳng khiu cành thơ ngơ ngác/ Đâu rồi? Đâu rồi mùa thu?”. Bài thơ này đã in trên báo Văn nghệ, phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam, được nhạc sỹ Trịnh Hùng Khanh phổ nhạc, VTV1 giới thiệu trong chương trình "Tác phẩm mới".

Với hơn 200 từ láy trong Khúc đồng dao tác giả dùng để diễn tả tâm trạng của mình và cảnh vật rất trữ tình đã tạo nên giá trị đặc sắc của tác phẩm. 52 bài thơ trong tập thơ thì có đến 50 bài tác giả sử dụng từ láy. Từ láy và khúc đồng dao là những thứ rất mộc mạc dân gian, ấy vậy mà nó mang đến cho Đỗ Xuân Thu một giải thưởng rất danh giá của Khúc đồng dao (Giải B - không có A Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam năm 2009, giải thưởng Hùng Vương - phần thưởng cao nhất của UBND tỉnh Phú Thọ trao cho văn nghệ sỹ có tác phẩm văn học, nghệ thuật xuất sắc - mỗi văn nghệ sỹ chỉ được nhận một lần). Phải chăng những từ láy được tác giả sử dụng một cách tinh tế với những câu lục bát mượt mà trong tập thơ này đã góp phần không nhỏ làm cho Khúc đồng dao mãi bay cao, bay xa để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả.

                                                            Thanh Nhã